Pero, Pro, Peró e Mais

A conxunción “pero” ten como sinónima a “mais”, ambas indicando unha restrición ou oposición ao dito previamente, e amais a primeira presenta a variante “pro” como forma menos recomendábel no dicionario da RAG.

            Mais se consultamos nas NOMIG [Normas Ortográficas e Morfolóxicas do Idioma Galego] a explicación sobor de “pero, mais, porén” di: “No galego moderno  rexístranse as formas peró (no leste de Lugo e no galego de Asturias), pero e pro, estas dúas últimas por todas as partes dentro do dominio galego. O antigo pero (que debía de ser case sempre peró) é forma amplamente documentada no galego medieval […]. A forma peró do galego actual é a máis próxima á etimolóxica (< PER HOC); dela resulta a forma sincopada pro. A forma pero explícase por un troco do índice de perceptibilidade das dúas sílabas ao deixar de ter usos como partícula adversativa tónica. […]. Normativamente prefírese a forma plena e maioritaria pero”. E engádese a seguir: “Ademais, no galego actual teñen certo uso, sobre todo como formas literarias, as conxuncións mais e porén, de escasa presenza nos rexistros coloquiais. Estas dúas formas considéranse normativamente admisibles a carón da máis usual pero”.

            Ninguén pode discutir as afirmacións das NOMIG, o problema está nas verdades omitidas, a saber: que “pero” debe o seu espallamento á súa coincidencia coa conxunción castelá de igual uso; e que a desaparición de “mais” e “porén” coincide co esmorecemento de “mas” en castelán e o uso cun significado diferente de “por ende” (= por tanto) nesta lingua, mentres que o portugués, sen a presión do castelán, conservou perfeitamente vivas ámbalas palabras “mas” e “porém” (< pro inde).

            A respecto destes dous sinónimos do maioritario “pero” o doutor X. R. Freixeiro Mato fai unha decidida defensa do seu uso no seu libro: “Lingua de calidade” (ed. Xerais, 2009), expoñendo a máis que dubidosa galeguidade de “pero”: “Outros casos destacados de interferencia afectan algúns marcadores discursivos […]. Acho que se debe incluír entre eles o uso esmagador de pero, con grande presenza na lingua actual como fórmula dominante no ámbito da expresión adversativa. Persiste hoxe en día na lingua escrita a convivencia entre a maioritaria pero e unha relevante presenza de mais, que se converte en dominante naqueles autores que defenden posicións reintegracionistas ou que procuran unha aproximación posibilista do portugués, a optaren en ocasións pola forma mas, tamén con algunha presenza na nosa tradición escrita; a variante pro vai ficando só como caracterizadora da fala popular. Xa que a forma histórica do galego parece ser peró, de onde resulta a forma sincopada pro, a explicación máis acaída que se pode achar para o predominio actual de pero é o feito de este ser o marcador utilizado en castelán, para alén doutras explicacións que tamén poderían lexitimar a forma en galego, mais se callar non o seu uso esmagador na actualidade. […]. Como existen, pois, fundadas sospeitas de o emprego maioritario de pero ser un castelanismo no galego e como pro ten un marcado carácter popular, mais debe preferirse a pero, […]. Este pero desgaleguizador e desintegrador pode ser substituído sempre e sen ningún problema por mais e en moitos casos por porén ou no entanto, […]”.

            E o doutor Manuel Ferreiro, na súa “Gramática histórica galega” (ed. Laiovento, 1995) di sobor destas dúas conxuncións normativas: “A conxunción latina SED foi desprazada por MAGIS no latín vulgar, dando como resultado a forma mais, xeral na Idade Media, que xa convivía con pero [peró, con O aberto] (…), procedente do posclásico PER HOC, que sobrevive modernamente no galego común, con mudanza de acentuación, posibelmente por influxo do español, a carón dunha moi minoritaria pronuncia oxítona na rexión oriental (que xustifica a frecuente e xeral forma sincopada pro).

            Xa que logo, se a forma patrimonial era “peró”, tal como afirman as NOMIG e mailo estudosos do galego, e o seu resultado moderno é “pro”, por que non recuperar a forma patrimonial, aínda viva nunha parte do galego oral oriental, ou recomendar a súa forma sincopada usada no resto do galego oral, seguindo o criterio de preferir formas vivas xenuinamente galegas no lugar doutras con posíbel orixe castelá?

            Por que a RAG admite e recomenda plenamente este máis que probábel castelanismo, que sen dúbida ningunha debe a súa preponderancia de uso á súa coincidencia coa forma castelá, mentres que noutros casos similares como o da preposición “ata”, refugou correctamente o castelanismo “(h)asta/(h)astra”, único practicamente no uso oral contemporáneo (conforme amosa o mapa 353 do ALGa [Atlas Lingüístico Galego], vol. II); onde a forma estándar “ata” só se recolle nun único punto do galego berciano), e rehabilitou a forma patrimonial maioritaria na Idade Media e admite o lusismo “até” polo seu grande emprego literario?

            Coido que quen queira un galego descastelanizado debería usar, se se quer manter dentro da normativa da RAG, a forma sincopada “pro”, por ser sen dúbida ningunha unha forma enxebre, ou o seu sinónimo “mais”, lexítima conxunción galega, e amais “porén”, cando sexa posíbel, pois é unha auténtica conxunción galega recuperada pró noso estándar. Usar “pero” soamente é subir máis un chanzo cara á castelanización do noso idioma.