A palabra latina ecclesia
deixou numerosos derivados nas linguas romances, dada a importancia que o
termo tivo, e ten, na práctica da relixión cristiá. Este termo é a adaptación
latina da palabra grega ekklesía, que
significa “asemblea, reunión”, dado que os primeiros cristiáns, que vivían no
leste do imperio romano e tiñan o grego como lingua principal, non posuían
templos e practicaban a súa relixión mediante reunións.
Algunhas
linguas conservaron todas as sílabas como as galorromances: o francés église, o normando égllise, o valón eglijhe;
o arpitán égllése; as iberorromances:
o castelán iglesia, o asturleonés e
mais o aragonés ilesia, o portugués igreja, o mirandés eigreija e o galego igrexa;
e o catalán església. E mesmo linguas non romances adaptaron este étimo, desde
o propio latín, como as celtas: o bretón iliz,
o cornuallés eglos, o galés eglwys e o gaélico escocés e irlandés eaglais; o basco eliza; o grego salentino aglisía;
ou desde os seus derivados, como o aimara inglisha
tomado do español.
Mais noutras
produciuse aférese, como no occitano glèisa
(onde tamén existe a variante sen aférese egleisa, menos usada); e sobre todo nas linguas e dialectos italianos:
o italiano chiesa, o piemontés e mais
o triestino cesa, o romañol cesa/cisa, o lígur gexa/geija, o siciliano crèsia,
o véneto céxa/cesa, o lombardo gesa, o napolitano chiésia, o calabrés chjisa,
o corso ghjésgia, o ladino dlijia, o friulano glesie, o sardo creja/crèsia,
etc. Mais tamén en linguas non romances como o acerbaixano kilse e o turco kilise,
de onde procede o xudeoespañol kilisia/klisa
(que tamén coñece as formas de orixe ibérica igleja/iglizia); ou o albanés kisha/kishë.
Porén,
o máis rechamante deste étimo para nós é a gran cantidade de variantes que
deixou en galego, a maioría conservadas toponimicamente: eirexa/eirexe (top. Eirexalba = Igrexa branca), eirixa/eirixe, irixe, grixa (top.
Grixalba = Igrexa branca), iglesia. E
variantes do diminutivo latino ecclesiola:
eirexúa, grixoa/grixó, irixoa. No
galego medieval documéntanse unha gran cantidade de formas: e(c)clesia, egles(i)a/eglisa,
egresya/egresia, egleia/egreia/
egreja, eygreja/eigreja, eigleia/eigreia, e(i)greija, eigrega/eygregya,
iglesia/yglisia/igresia, igleia/igleja/iglija, igreia/igreja . Curiosamente a forma iglesia, coincidente coa castelá, non é
un castelanismo, pois rexistráse en textos galegos xa desde o s.XIII, sendo
ademais a forma máis documentada con diferenza fronte a igreja e as súas variantes; con todo, sempre aparece en textos
notariais e nunca en textos literarios, onde a forma estándar do portugués e orixe
da forma normativa actual, é a máis usada xunto coas súas variantes egreja e, sobre todo, eigreja. Secasí, Igrexa é a única forma que recolle o normativo dRAG, mentres que o
dXerais (Gran Dicionario Xerais da Lingua) tamén inclúe as formas eirexa/eirexe e grixa como termos sinónimos non estándares de igrexa, e iglesia/igresia
e mais iglexa/igrexa como formas
incorrectas; curiosamente non recolle a voz popularísima ilesia incluída en varios dicionarios anteriores e no Glosario de
Voces Galegas de Hoxe (1985), forma coincidente coas normativas asturiana e
aragonesa e case seguro vulgarismo de iglesia.
Non
obstante, hai un pequeno grupo de linguas romances que derivaron a súa
denominación para “igrexa” da palabra latina basilica: as linguas balcanorromances romanesa biserica e aromana bisearica,
o extinto dálmata basalka e o
romanche baselg(i)a.
As
linguas xermánicas e algunhas outras tamén derivan as súas denominacións para
“igrexa” do grego, mais doutra raíz diferente: kyriakós oíkos (casa do Señor), expresión usada na época bizantina;
sendo a primeira palabra a orixe do alemán kirche,
luxemburgués kierch, alemán suízo chile, danés e noruegués kirke, sueco kyrka, islandés e faeroés kirkja,
neonoruegués kyrkje, escocés e inglés
setentrional kirk, neerlandés e
africáner kerk e do inglés church, cunha mudanza de son rechamante.
E a través destas linguas pasou a idiomas ben diferentes como o finés kirkko, o estoniano kirik ou o lapón girku, o
manés keeill, quizais tomado do
noruegués ou do escocés, o malaio gercja
ou o esperanto kirko.
No hay comentarios:
Publicar un comentario