Adoito ver nas entrevistas aos escritores galegos como declaran
que están a ler, case de forma invariábel, autores en castelán, ben orixinais
ou ben traducidos a esta lingua, e por veces a autores galegos, maioritariamente
clásicos, pois seica ler os contemporáneos non está demasiado ben visto no
gremio.
Mais
até que punto inflúe no estilo, e mesmo na morfosintaxe e no léxico, a leitura
tan habitual en castelán no canto do galego ou do portugués?, pois é evidente
que ao ler imos fixando códigos de escrita na nosa memoria.
Sería
doado explicar esta realidade como a única posíbel para calquera escritor
galego que queira coñecer a obra de millares de escritores foráneos, esmagadoramente
non traducidos ao galego, mais tamén pasa isto no portugués? Creo que a reposta
é non, así e todo, a posibilidade de lermos os clásicos ou as novidades
editoriais na variedade irmá parece meta case imposíbel, por que? Quen impón
que non se ofreza esta posibilidade nas nosas librarías
Obviamente
non estou en contra de ler en castelán ou en calquera outra lingua, a miña
crítica insiste, ou iso pretende, na formación exclusivamente “española” que
teñen os nosos escritores, que son, non se esqueza, os que van modelando o
estándar culto da nosa lingua, como sucede en calquera lingua do mundo con
cultivo literario. E que por tanto incide na formación dese estándar, cada vez
máis castelanizado claramente no estilo, porén tamén cada vez máis na
morfosintaxe, sen esquecer o léxico, xa de saída moi castelanizado na fala
popular.
Así
na construción das frases se pode notar
a influencia castelá, facéndose unha mera tradución de palabra a palabra, por
exemplo:
“Tes
que velo para que creas o que che digo” por: “Tes de o ver para creres o que
che digo”.
“Se
tiveses vido antes non pasaría isto” (<si hubieras venido antes…), onde se
usa a perífrase de acción acabada e reiterativa inapropiadamente, por: “De
vires antes non pasaría isto” ou “Se viñeras antes non pasaría isto”, ou mesmo
mudando a frase pero non o significado: “Por non vires antes pasou isto” ou
“Como non viñeches antes pasou isto”.
Usando
tempos compostos innecesarios:
Por
teres comido a tempo (= por comeres a tempo/porque comiches a tempo); sen ter
visto a escena (= sen ver a escena/non vendo a escena).
Se
ben este é un recurso habitual no portugués literario:
Eu
pensava ter agido bem (=eu pensaba que obrara ben); parecia satisfeito por ele
ter abordado o assunto (=parecía satisfeito por abordar o asunto/parecía
satisfeito porque abordara o asunto); apesar de ela se ter mostrado distante
(=a pesar de se mostrar ela distante/a pesar de que ela se mostrase distante);
etc.
Non
se debe esquecer que nesta lingua existen os tempos compostos, auxiliados
preferentemente co verbo “ter”, polo que a secuencia “ter + participio” ten un
valor diferente á que ten en galego. Neste soamente pode significar “acción
acabada e reiterada”, e só con este sentido debemos usar esta secuencia:
É o
premio por ter gañado todos os partidos; como consecuencia de ter asistido a
todas as clases; non lle interesa por os ter visto tantas veces; etc.
Mais
tamén influíndo nas construcións gramaticais propias, deturpadas polas do
castelán.
Así o uso da preposición “a” con CD comeza a
ser un hábito en moitos textos:
Vía a persoas na casa; os gardas apañaron a manifestantes soltos; etc.
Inclusive
aparecendo en perífrases moi comúns onde o seu uso é claramente proscrito, como
“ir + inf.” ou “volver + inf.”:
Iría
ao seu cuarto a descansar; quería ir
algunha vez a velos; imos moi
amodiño a facer o mandado; vou case
sempre a camiñar polo río; volveu a iniciar a corrida; volvía de novo a facer das súas; etc.
Trasladando
o “lleísmo” do castelán madrileño á sintaxe galega:
Increpoulle
outro; amólalle estar comigo; como lle afectou o feito; a el impresiónalle
aquel dato; era algo que lle intrigaba; sorprendeulle que o fixese; etc.
Ou
copiando a pronominalización de verbos casteláns que non a teñen en galego:
Mudarme
de roupa; mesmo se fan fotos; xirouse por completo; non se anda con parvadas;
algo que se deixaban fóra; feríndose a man; subíronse alá; abrazábase o corpo;
cando se che pon un alcume; etc.
E
abusando dunha construción lexítima en galego, como a voz pasiva, que é un
recurso literario, sobre todo poético, pero moi pouco utilizado na linguaxe
popular:
Constantinopla
é conquistada polos otománs no 1453 (=os otománs conquistan Constantinopla en
1453); os indíxenas son exterminados polos colonos (=os colonos exterminan os
indíxenas); a guerra foi levada a cabo por interese (=a guerra levouse a cabo
por interese); a partilla será feita polo xuíz (o xuíz fará a partilla); etc.
Non
obstante, o reintegracionismo mírao con bos ollos por ser un recurso frecuente
na lingua literaria portuguesa:
Estimando
que seria errado deixar algo; a sua música foi acompanhada pelo vento; etc.
Aínda
que é na fraseoloxía, con permiso do vocabulario –que ben merece un artigo á
parte– , onde a pegada da castelanización é máis rechamante:
Unha
de cal e outra de area (unha no cravo e outra na ferradura); tocarlle o punto
débil (darlle no fraco); ser un don Ninguén (ser ninguén de ningures); tirar a
toalla (pedir papas); de boquilla (pola boca pequena); ser un mosquiña morta (ser
auga que dorme); ancha é Castela (o mar é longo); ir por la e saír tosquiado
(ir mallar e vir mallado); súama (iso non me pesa); as paredes ouven (as
silveiras teñen orellas); irse polas ramas (falar do xato e esquecer o trato);
darse a gran vida (levar unha vida de abade); falar polos cóbados (falar por
sete, falar os sete falares), á volta da esquina (na volta da man); toca
madeira! (meigas fóra!); etc.
Con
todo, o presente texto preténdese máis como unha reflexión en voz alta ca como
unha áceda crítica a un problema constatábel e en incremento, pero de difícil
solución: a inexorábel presenza da cultura castelá na cultura galega e como
aquela vai modificando, por veces dun xeito máis imperceptíbel do que coidamos,
a nosa, facendo que esta cada vez se pareza máis a ela, até se cadra a súa
disolución nela?
Vexo
no portugués unha máis que posíbel axuda para mudar unha deriva que polo de
agora parece imparábel, mais ao contrario que o reintegracionismo, non comparto
que a solución sexa asumir o estándar portugués como propio, creando unha
diferenciación tan grande entre o galego popular –moi castelanizado, non o
esquezamos– e o estándar que provoque a desafección de amplos sectores da
sociedade galega.
O
portugués débenos servir para corrixir desviacións e fixarmos un léxico moito
máis noso, porén partindo sempre da lingua que está instalada, para ben ou para
mal, na nosa sociedade. É suicida pensarmos que todo o que se fixo até o
presente foi errado e non nos serve como alicerce de calquera estándar.
No hay comentarios:
Publicar un comentario