As Normas Ortográficas e
Morfolóxicas do Idioma Galego (RAG-ILG, 2003) no apartado onde tratan os
sufixos e terminacións din: “A solución moderna para as palabras cultas que
teñen o sufixo latino –BILIS é –ble ou
–bel (pl. –bles ou –beis).”; e logo:
“A secuencia –bil (pl. –biles) aparece en palabras como débil, hábil, lábil, móbil, núbil”.
Até aquí indican a realidade marcan as normas oficiais,
mais o que “non ten desperdicio” é a explicación que se dá para xustificar a
escolla feita:
“A historia do sufixo –BILIS é complexa e diferente no
galego e no portugués. En textos portugueses medievais aparecen –vel e –vil (plural –viis); mais
tarde impúxose como única forma –vel (plural
–veis). En textos galegos antigos
danse as seguintes solucións […]: -vele/-bele,
-vel/-bel, -vil/-bil, -vle/-ble; -vi(i)s/-bi(i)s, -viles/-biles, -veles/-beles.
Esta última solución é con moito a máis frecuente”.
“A
solución –ble (pl. –bles) impúxose como solución xeral en
todo o territorio galego, e mesmo se documenta no norte de Portugal. Esta é
ademais a solución adoptada por outras linguas (francés, catalán, castelán…).
De por parte, -bel, -beis […] ten tamén unha importante
presenza na lingua escrita xa desde o século XIX”.
E:
“A solución –bre usouse moito na
literatura desde o século XIX […] debido á tendencia popular a mudar en r o l
agrupado con consoante. […]”.
Así
que se nos indica que no galego medieval as formas plurais máis frecuentes eran
as rematadas en –veles/-beles, mais se omite cales eran as formas singulares
máis frecuentes, se cadra por que non interesa.
Tamén,
que a forma –ble(s) se impón sobre as demais, pero non por que, tendo en conta
que non era a forma maioritaria. Outra explicación que non procede. E ademais
se indica que é solución adoptada por outras linguas romances, pero se omite
que non por todas, como o italiano e demais linguas italianas tanto italorromances
coma galoitalianas, o sardo, o romanés, o portugués ou as linguas
retorrománicas.
Ou
que se documenta no norte de Portugal, pero se omite que xunto a esta variación
tamén se rexistran dialectalmente outras formas.
E
que existe unha variante popular –bre que
demostra xustamente o contrario do que se defende xa que a tendencia á
rotatización da fala popular faría que as formas en –ble mudasen a –bre xa
desde os textos máis antigos e non en textos tan tardíos como os dos séculos
XIX e XX. Nótese que a palabra “nobre” se impuxo desde a Idade Media á variante
“noble”, tamén documentada.
Por
último, os cultismos rematados en –bil, cuxo plural en portugués é –beis (débil/débeis,
hábil/hábeis, núbil/núbeis, etc.), cando e como entraron no galego, dado que no
galego medieval non se rexistran? Seica non son castelanismos antes ca
cultismos?, porque estou en condicións de afirmar que son palabras que o galego
tomou do castelán, como tantas outras denominadas cultismos.
Mais
se queremos ter unha información máis exacta do que pasou con este sufixo hai
que recorrer a libros como a Gramática Histórica Galega de Manuel Ferreiro
(1995): “Merece unha especial consideración o resultado do sufixo –BILE, en que
a solución popular moderna –ble (ou –bre: produto da rotatización de –ble, documéntase na lingua decimonónica,
e aínda de parte do século XX, con grande frecuencia) se debe á onda
lingüística españolizadora que comeza a manifestarse xa no derradeiro período
medieval. […], a solución tradicional era –bil,
-vil ou –vel (con perda regular de –e
final despois de –l), recollida
literariamente na época moderna como –bel.”
E para explicar a evidente existencia do sufixo –ble en textos medievais recorre á especialista en lingua
galego-portuguesa C. de Azevedo Maia que indica que son formas que “têm um
carácter bastante tardio e ocorrem em textos onde abundam os castelhanismos de
diferentes tipos; não duvidamos, portanto, de que representam a solução
castelhana da terminação –BILE(M), devendo interpretar-se como resultado da
penetração do castelhano na Galiza”.
Por
último, o rigoroso estudo sobre a “Forma e función do sufixo –uel no galego
medieval” de R. Mariño Paz (Cadernos de Lingua nº 27, 2005) parece que non
deixa lugar á dúbida sobre como e cando se pasou de usar –vel a –ble. As súas
conclusións sobre a forma deste sufixo son esclarecedoras:
“Na
variación –uel(es) / -ble(s) do galego escrito na idade media
o eixe estruturador principal é o diacrónico: […], as variantes sen síncope da
vogal postónica predominan ata 1450 e sofren un rápido ocaso posteriormente.
[…]. Mais, polo que se refire á forma, en todos os xéneros se percibe o
predominio da opción –uel / -ueles (ou
variantes) ata o ecuador do século XV. Paréceme fundada, por tanto, a sospeita
de que a fulgurante expansión de –ble(s) na
prosa notarial posterior a 1451 estivo en relación directa co aumento da
familiaridade co castelán que se daría na actividade profesional de notarios e
escribáns a partir do ecuador do século XV. […] as variantes con síncope da
vogal postónica tamén resultaban esperables na deriva diacrónica do galego e
que hai esporádicos exemplos delas en textos antigos; con todo, creo que a súa
tardía e rápida difusión na prosa notarial si se debe interpretar como inducida
polo castelán, […]”.
Velaquí
un estudo que dá dados incuestionábeis e non teorías, se cadra por iso non tivo
o suceso que merecía.
No hay comentarios:
Publicar un comentario