Após e tras

Estas dúas preposicións teñen en común comparter certa polémica sobre o seu uso en galego: a primeira non foi admitida pola normativa oficial até a reforma de 2003 e mesmo a desgusto, sendo curioso que se alguén procura a palabra no dicionario online da RAG non a atopará; pola contra, a segunda é case rexeitada polo sector reintegracionista, e así no Manual Galego de Língua e Estilo se di: “Trás apenas é utilizada em locuçons espaciais do género de por trás de ou para trás, e NUNCA como sinónimo de depois de.”

            Mais en ambos os casos son prexuízos inxustificados os que condenan o seu uso, dado que ambas están perfeita e amplamente documentadas no galego e avaladas polo uso no galego moderno.

            Após, que vén do latín “ad post”, está amplamente documentada no galego medieval e recollida pola maioría dos dicionarios antigos: o da RAG de 1913-28; o de Carré Alvarellos (1933); o de Rodríguez González (1958-61), o de Franco Grande (1972); e mesmo actualmente polo Gran Dicionario Xerais da Lingua (2009), aínda que como forma non estándar que remite a “despois”; e mais o Gran Dicionario Século 21 da Lingua Galega (2005), como sinónima de “despois de”. Mais o seu uso no galego moderno decaeu até case desaparecer da fala viva. Por que?

Porque nunca tivo moito éxito no castelán, onde se documenta escasamente na súa lingua medieval: dúas veces na “Vida de San Millán de la Cogolla” (1230) de Gonzalo de Berceo; unha no “Calila e Dimna” (1251); unha no “Libro de buen amor” (1330) de Juan Ruiz; unha no “Libro de caza” (1337) de Juan Manuel; e sete nunha “Biblia” de 1400. Malia isto, o dicionario da RAE recolle esta palabra, que define como adverbio de tempo desusado, para remitir a “después”.

Pola contra, no portugués tivo mellor vida e é plenamente utilizada na lingua moderna, aínda que ten un uso máis formal e literario ca o seu equivalente “depois de”.

E verbo do adverbio “despois/depois”, do latín “de ex post”, resulta curioso saber que ambas as formas se documentan amplamente no galego medieval, cunha pequena diferenza a prol da forma usada actualmente no estándar: despois; e que no galego popular presenta varias variantes: despoixa(s), despous, depoixas, dempois, dempoixa(s), dempós. Xa que logo, “depois” pode ser un dialectalismo ou un arcaísmo, pero nunca un lusismo.

Tras, que vén do latín “trans”, amplamente documentada desde o galego medieval até o actual, equivale a “detrás de” ou a “despois de” e pode presentar a variante “tras de”, co seu mesmo valor.

En castelán, empregada desde os inicios da lingua, tamén ten bastante uso cos valores de: despois de; na busca de; detrás de; e ademais. Mais en portugués, aínda que coñecida desde o inicio, caeu en manifesto desuso. Así a “Breve Gramática do Português Contemporâneo” de C. Cunha e L. Cintra sinala que “a preposição trás, que indica situação posterior, arcaizou-se. Na língua actual é substituída pelas locuções atrás de e depois de; mais raramente, por sua sinónima após.” Velaquí a razón pola que o reintegracionismo rexeita o uso desta preposición, malia que o dicionario online Estraviz a recolla, dando como sinónimos dela: após, depois de; atrás, detrás de.

Convén coñecer que no portugués “atrás” ten un uso máis corrente ca “detrás”, que se considera máis formal: come bolacha atrás de bolacha, ele ficou atrás dela, estar atrás de alguém. Pola contra, en galego preférese máis “detrás” para indicar posición e “atrás” para indicar dirección, aínda que no galego medieval “tras” e “atrás” eran maioritarias fronte a “detrás”, e ambas indicaban tamén posición.

Por último non esquecer o que nos di o “Manual de Gramática Galega” de Freixeiro Mato para usarmos correctamente ambas as palabras, moitas veces sinónimas: “A preposición após, equivalente á locución prepositiva despois de, indica posterioridade espacial ou temporal a respeito dun límite próximo” e “A preposición tras indica localización espacial ou temporal posterior, sendo equivalente ás locucións atrás de e despois de.”