Auga: palabra universal

Entre a manchea de palabras que podemos denominar universais por non existir ningunha lingua que prescinda dunha denominación para ese concepto está, sen dúbida, “auga”, elemento imprescindíbel para a vida, e por tanto para a propia existencia do ser humano.

A universalidade deste substantivo permite a súa inclusión incontestábel na lista comparativa de Swadesh ou en calquera vocabulario mínimo de calquera lingua.

Se ben “auga” é a voz estándar en galego, existen máis tres variantes populares: agua, ágoa e augua. Aínda que o dicionario RAG soamente recolle “agua”, remitindo desta á forma “auga”. Segundo o Atlas Lingüístico Galego, vol. VI (ILG, 2015) territorialmente agua, e a súa variante ágoa, é propia do galego máis occidental, dende a Costa da Morte até o Miño, sendo tamén “água” a forma maioritaria e estándar portuguesa, e está presente en puntos do leste de Galiza sobre todo. Augua, forma máis minoritaria, está presente no curso medio do Ulla e zona NE de Pontevedra e limítrofe de Lugo, e tamén en puntos illlados do sur de Ourense e do galego oriental e exterior, de Asturias a Zamora, sendo igualmente a forma máis usada do leonés. E finalmente: auga, é a forma estándar por ser a maioritaria en Galiza, predominante en Lugo, Ourense e centro e leste da Coruña, e mesmo no galego asturiano predomina fronte ás outras variantes, tamén presentes na zona.

            Como curiosidade direi que para min en galego auga é: “augha”, é dicir con gheada, e con I epéntico cando a precede a vogal a: a iaugha, por ser a forma en como se pronuncia na zona dos meus maiores, no concello lucense de Friol. Mais loxicamente é un fenómeno oral que só debo reflexar na escrita se quixer explicitar a pronuncia da zona.

            Mais o latín: aqua deixou tamén descendencia no resto das linguas romances:

Aqua – interlingua, mantuano, paduano, modenés, veneciano.

Àcua – sardo campidanés.

Âcua – boloñés.

Acqua – italiano, corso, siciliano, napolitano, triestino, parmesano, calabrés, romañolo, ferrarés.

Àcqua – lombardo ocidental.

Acque – pullés.

Akvo – esperanto.

Agua – español, asturiano.

Água – portugués.

Ægua – xenovés.

Ègua – bergamasco.

Augua – leonés.

Aigua – catalán, aragonés.

Aiga – occitano, gascón, nizardo.

Aigo – provenzal.

Aghe – friulano.

Ega – ladino.

Îguie – arpitano.

Êwe / Aiwe – valón.

Eau – francés.

Aua – romanche.

Awa – papiamento.

Abba – sardo lugudorés.

Aba – sardo unificado.

Aiva – bresciano.

Eva – piamontés.

Apâ – romanés.

            E fóra da Romania tamén é curioso coñecer como varia esta palabra entre linguas próximas ao longo do mundo:

Watura – cingalés.

Water – inglés, baixoalemán, neerlandés, afrikaans.

Wetter – frisón.

Wasser – alemán.

Waasser – luxemburgués.

Vaser – yiddish.

Vatten – sueco.

Vatn – islandés, faeroés.

Vand – danés.

Vann – noruegués.

Vanduo – lituano.

Ûdens – letón.

Voda – ruso, ucraíno, checo, eslovaco, serbocroata, esloveno, macedonio, búlgaro.

Woda – polaco, sorabo.

Vada – bielorruso.

Ur – basco.

Dwr – galés.

Dowr – cornuallés.

Dour – bretón.

Uisce – irlandés.

Uisge – gaélico escocés.

Ushtey – gaélico manés.

Ujë – albanés.

Hydor – grego clásico.

Neró – grego moderno.

Dshur – armenio.

Don – osetio.

Ab – persa, caxemiro, sindi.

Av – curdo.

Ap – baluche.

Ob – tadxico.

Obe – paxtún.

Pani – hindi e outras linguas índicas.

Pañí / Pan’i – romaní.

Aman – bérber.

Ma´- árabe.

Ilma – maltés.

Mayim – hebreo.

Mayé – arameo.

Maji – suahili.

May – tigriña.

Mái – lingala (Congo).

Amanzi – zulú, xhosa.

Maza – kikongo.

Séui – cantonés.

Shuî – chinés.

Chu – tibetano.

Su – turco, acerbaixano, tártaro, kazakho, uigur.

Suu – kirguizo.

Suw – turkmeno.

Suv – uzbeko.

Us – mongol.

Mul – coreano.

Mizú – xaponés.

Vesi – finés, estoniano.

Víz – húngaro.

Wai – maorí.

Vai – samoano, tahitiano.

Air – indonesio, malaio.

Aék – batako (Sumatra).

Rano – malgaxe.

Atl – nahuatle.

Haa / Yá – maia.

Yaku – quechua.

Uma – aymara.

Y – guaraní.

Ko / Co – mapuche.

Tskali – xeorxiano.

Hi – checheno.

Yé – birmano.

Náam – tai.

Nu o c – vietnamita.

Tuk – camboxano.

Tubig – tagalo, bisaya (Filipinas).

Niru – telegú, kannarés.

Nir – támil.

Weha – amhárico.

Biyo-ha – somalí.

Ruwa – haussa.

Ndox – wolof (Senegal).

Mmiri – ibo (Nixeria).

Omi – yoruba (Níxer).

Ji – bambara (Malí).