A METÁTESE

A metátese é o troco de lugar dalgún son nunha palabra, atraído ou repelido un por outro. É un fenómeno moi habitual na lingua e non existe lingua romance que non o coñeza, mais cando o estándar decide incorporar estas mudanzas?

                Manuel Ferreiro na súa “Gramática histórica galega” demóstranos que o fenómeno forma parte da nosa lingua patrimonial desde o inicio: integrare > entregar, inter > entre, semper > sempre, pro > por, super > sobre, quattuor > catro, pigritia > preguiza, pipere > prebe, en + ruga > engurra, arrizar (med) > acirrar, integru > entrego/antergo, appectorare > apertar, parabola > palabra, etc.

                Os resultados son, loxicamente, diferentes segundo os idiomas, así en catalán: persicus > pressicus > préssec (pexego), frumentum > froment > forment (trigo, aínda que se prefere o seu sinónimo: blat), boreas > bòria > boira (néboa, vocábulo tamén aragonés que significa “nube” e úsase boira baixa para “néboa”), aquila > àguila/àliga (curiosamente o galego presenta tamén ten dobrete na mesma palabra:” aguia/aiga,aigue”, aínda que a primeira sexa a forma estandarizada), equa > egua/euga (sendo a primeira a forma máis usada), etc.

                En castelán: periculum > pericolo > periglo > peligro, crusta > crosta > costra, mus caeculus > murciégalo > murciélago, miraculum > miracolo > miraglo > milagro (tamén en galego: milagre, mais no galego medieval era “miragre”), al-Jaza’ir > Algérie > Algelia > Argelia (compartido co portugués: Argélia, pero non co galego: Alxeria), palude > padule >paúl  (palabra tamén existente en portugués: paul, pero non en galego), crocodilus > cocodrilo (tamén en italiano: coccodrillo, sardo: cocodrillu, catalán e occitano: cocodril), animalia > alimaña (en galego existe “alimaria” para o mesmo concepto), praesepe > pesebre, crepare > quebrar (como en portugués, mentres que o estándar galego prefire a forma sen metátese: crebar), etc.

                En portugués: merulu > melro (en galego tamén existe, pero úsase máis “merlo”, que é a forma estándar), *prettu > perto (variante tamén existente en galego), tenebra > treva (tamén existente en galego: treba), *praecunctare > perguntar (tamén existente en galego), turbone > trovão (trono; en galego existe “trebón” co significado de “tempestade”), etc.

                Mais cando o estándar decide incorporar estas mudanzas? Por que si nunhas palabras e non noutras, hai un criterio selectivo imparcial? Velaquí algunhas palabras moi usadas que non pasan a criba: melro (estándar en portugués), freba (febra), drento, cadavre, probe, pirmeiro, percurar (procurar), treba (estándar en portugués: treva), cicais (quizais), chata (tacha), etc. De certo que descoñezo cal é o criterio que desbota palabras máis usadas no galego popular (cadavre, probe, chata, freba, pelengrín, …) polas variantes que coinciden co castelán, cando noutras é este mesmo uso popular o que as escolle (engurra, prebe, apertar, …): misterios da RAG.