Por que non usamos apóstrofo?

             Por que o galego non utiliza o apóstrofo para representar as elisións que a lingua corrente fai ao falar? Se un olla as demais linguas romances decátase de que a representación destas elisións mediante o uso do apóstrofe é o normal nelas: francés, italiano, catalán, occitano, romanche, sardo, corso, véneto, lombardo, piemontés, valón, friulano, etc.; mesmo o aragonés e o ástur-leonés representan esta realidade fonética incuestionábel nos seus estándares (limitando a súa representación, xaora, aos usos máis xeneralizados), caso diferente é o mirandés por ter unha normativa baseada na propia do portugués, onde o uso do apóstrofo está actualmente moi limitado). O romanés substitúe o apóstrofo co uso do guión para casos semellantes (ex.: l-am vazut, vazund-ul, m-as odihni,…).

             O portugués, a nosa variante/lingua irmá (que cada quen use a denominación que prefira) tamén usou o apóstrofo ao longo da súa historia escrita, mais cunha tendencia á súa desaparición desde o Renacemento, que se fixo case definitiva coa reforma ortográfica de 1911. Hoxe só se usa en palabras compostas que inclúen a preposición de: cobra-d’água, pau-d’alho, estrela-d’alva, galinha d’angola, etc.; para a separación dos artigos en títulos de obras das preposicións que os preceden: n’Os Lusíadas, d’Os Sertões, troquei Os Lusíadas pel’Os Sertões, sendo tamén posíbel non utilizalo deixando a preposición íntegra: em Os Lusíadas, de Os Sertões, troquei Os Lusíadas por Os sertões; cando se usan pronomes persoais ou demostrativos referidos a Deus, Xesús, a Virxe ou a Providencia: os milagres d’Ele, a fé n’Ele, confiemos n’Aquela, etc.; e facultativamente coas formas santo e santa: Sant’Ana e Sant’Iago, e por tanto tamén: Santa Ana, Santo Tiago e Santana e Santiago.

             Se alguén accede a textos galegos históricos que conserven a grafía orixinal ve que o uso do apóstrofo foi normal desde os primeiros textos medievais até o primeiro terzo do século XX. Certo que non había unha regulación do seu uso, dado que isto só pode chegar coa implantación dun estándar, polo que se utilizaba indiscrinadamente nun intento de fidelidade á fala. Así autores hoxe clásicos como Castelao, Risco ou Otero Pedraio reproducen nos seus escritos moitos dos fenómenos da fonética sintáctica galega, e a perda das vogais átonas finais, fundametalmente -e, en contextos antevocálicos é un feito consagrado neles: s’asconden, qu’os, tod’o, d’honor, co’axuda, sobr’esto, antr’as, qu’ela, d’omes, ind’os, etc.

             Mais coa estandarización do galego chegou a desaparición do apóstrofo: o reintegracionismo mirábase no portugués, e o “isolacionismo” –vaia nome máis mal posto– mirábase no castelán, como ambos os estándares destes idiomas non usan apóstrofo, este non podía ter un lugar no noso estándar e toda unha tradición do seu uso foi ao carallo: porque as tradicións propias non contan cando se imitan as alleas. Así xa as “normas” propostas polo Seminario de Estudos Galegos en 1933 prescriben a súa desaparación, aínda que non a do guión en determinados casos: a i-auga, querel-o neno, vol-os, todal-as, n-estou, co-este, etc. Mesmo para xustificar esta opción se chegou a afirmar que o uso de apóstrofo afea notoriamente o texto; así que se fodan os franceses, italianos, cataláns e mesmo ingleses. O que se non dixo é porque non afeaba de igual maneira o guión de “come-lo caldo”, tan usado até non hai moito.

             A actual normativa só permite o seu emprego “cando se pretende reproducir fielmente a prosodia do galego oral ou dialectal” e tamén “na citación de títulos e cabeceiras de publicacións cando o artigo inicial se intrega coas preposicións de ou en”. Para min que na primeira posibilidade se recoñece ás claras que a fidelidade á correcta pronuncia do galego queda moi minguada sen o seu uso; e xa é frecuente que a maioría dos neofalantes pronuncien o galego coma o castelán, é dicir, sen elidir nin alongar todas as vogais que entran en contacto ao formaren frases:

Apaña a culler do chan e déixaa encol da mesa.

Dixo que a cervexa sería de Alemaña de hoxe en diante.

Os neofalantes pronuncian a frase palabra por palabra, tal como aprenderon en castelán, mais a verdadeira pronuncia non pode ser máis que esta:

Apañ’a  culler do chan e déixaa’ncol da mesa.

Dixo qu’a cervexa sería d’Alemaña d’hoxe’n diante.

  Loxicamente non reclamo escribir tal como se pronuncia seguindo os exemplos anteriores, mais é sintomático da deriva da nosa lingua que non se optara por un uso racional do apóstrofo seguindo o exemplo doutras linguas romances, regularizando unicamente os casos máis xerais que se deberían representar.

  Lembremos que ningunha lingua romance española paga o triste portádego de se escribir exactamente como o castelán, fóra do galego. Grazas a isto o galego semella graficamente máis achegado ao castelán ca linguas moito máis próximas lingüisticamente, coma o ástur-leonés ou o aragonés. Mais non sempre foi así.

“i antr’o chan i o firmamento,

as nubes de denso polvo

qu’iba levantand’o vento;”

Rosalía de Castro – Follas novas.

  E mesmo hai unha normativa ortográfica galega que recoñece e regula o uso do apóstrofo: a elaborada pola Academia de la Llingua Asturiana para o gallego-asturiano. Nesta recóllese a utilización do apóstrofo  cos pronomes átonos “me”, “te”, “che” e “se”, a preposición “de” e a conxunción e relativo “que”diante de palabra que comece por vogal ou h; e da preposición “pra/pa” diante de palabra que comece por a ou ha: Nun ch’importa qu’axude pr’aforrar d’esta forma un soldo.