Palabras con diferentes xéneros en galego e castelán

 

A semellanza entre galego e castelán fai que haxa un bo número de palabras iguais ou moi parecidas que, non obstante, diferen porque teñen xénero diferente. A secular interferencia do castelán fai que a miúdo se empreguen co xénero que teñen en castelán en detrimento do propio do galego, constituíndo un novo avance da substitución lingüística que sofremos.

            Obviamente a única solución ante este problema é a simple memorización de todas aquelas palabras que contan con xéneros diferentes en ámbolos idiomas. Se tomamos como exemplo a verba “mel” comprobamos que esta diferenza de xénero abrangue tódalas línguas romances, así esta palabra é masculina en galego e portugués (o mel) e en asturiano e leonés (el miel) e mirandés (l miel), en francés (le miel) e valón (li låme), en occitano (lo mel/meu), en italiano (il miele), corso (u meli), napolitano (le mèle) e siciliano (lu meli), en sardo (su meli/mele) etc.; e feminina en aragonés (a/la miel), en catalán (la mel), en castelán (la miel) e ladino (la myél), en lombardo (la mel), en friulano (la mîl), en romanés (mierea) e arromanés (njiarea) etc.

            Aínda que é frecuente que o xénero destas palabras sexa o mesmo en galego ca en portugués, tamén existe discrepancia en palabras de moito uso como: a alarma (gl) e o alarme (pt), o cal (gl) e a cal (pt) e la cal (es), a calor (gl) e o calor (pt) e el calor (es), o chupete (gl) e a chupeta (pt), o cólera (gl) e a cólera (pt), o cráter (gl) e a crátera (pt), a crema (gl) e o creme (pt), a croqueta (gl) e o croquete (pt), a ducha (gl) e o duche (pt), a eclipse (gl) e o eclipse (pt) e el eclipse (es), o garaxe (gl) e a garagem (pt), a icona (gl) e o ícone (pt) e el icono (es), o maratón (gl) e a maratona (pt), o pétalo (gl) e a pétala (pt), a postal (gl) e o postal (pt), o retrete (gl) e a retrete (pt), a samba (gl) e o samba (pt), a silicona (gl) e o silicone (pt), a suor (gl) e o suor (pt) e el sudor (es), a ultraxe (gl) e o ultraje (pt) e el ultraje (es) etc.

Velaquí unha listaxe coas palabras máis frecuentes que teñen xénero distinto en galego e castelán –como dixen, non hai máis solución que a súa aprendizaxe–.

En palabras iguais: a armazón – el/la armazón, o diadema – la diadema, o dote – la dote, a/o fin – el fin, a fraude – el fraude, a glande – o glande, a Internet – el/la Internet, o labor – la labor, o masacre – la masacre, o nada – la nada, o nariz – la nariz, a peluche – el peluche, a reuma – el/la reuma, o sal – la sal, a síndrome – el síndrome, o ubre – la ubre etc.

En palabras parecidas pola súa mesma orixe: a árbore – el árbol, o cárcere – la cárcel, a cor – el color, o couce – la coz, a dor – el dolor, o estrataxema – la estratagema, o fel – la hiel, o leite – la leche, o malte – la malta, a marxe – el margen, as matinas = os matíns – los maitines, a orde – el orden, a orixe – el origen, a pantasma = o fantasma – el fantasma, a ponte – el puente, a pube – el pubis, o sangue – la sangre, a sentinela – el centinela, o sinal – la señal, o térmite – la termita, o til – la tilde etc.

E ademais hai diferenza de xénero nos nomes das letras que en galego son masculinos: o A, o B, o C etc. Tamén os das letras doutros alfabetos: o alfa, o beta, o gamma etc.; o alif, o ba, o ta etc.

E na nosa lingua son femininas a maioría das palabras acabadas en –axe: a aldraxe, a bagaxe, a carruaxe, a dopaxe, a equipaxe, a friaxe, a linguaxe, a metraxe, a miraxe, a paisaxe, a ramaxe, a rodaxe, a sofraxe, a viaxe etc., agás: o paxe, o traxe e o garaxe, que son masculinas, e a/o personaxe, que pode ter ámbolos xéneros.

E en xeral as acabadas en –uxe: a feluxe (es: el hollín), a ferruxe (es: la herrumbre), a lanuxe, a peluxe (es: el vello), a viruxe (es: el biruji) etc.

Tamén son femininas os cultismos acabados en –se e –te: a análise, a apocalipse, a crise, a diálise, a diocese, a dose, a eclipse, a elipse, a énfase, a fimose, a neurose, a osmose, a parálise, a paréntese, a prótese, a simbiose, a síntese, a tese, a tuberculose, a xénese etc.; a apendicite, a artrite, a cute, a celulite, a colite, a gastrite, a larinxite, a meninxite, a otite, a peritonite, a pleurite, a tendinite etc.

Hai algunhas palabras rematadas en –sis que son masculinas: o chasis, o lapis ou o oasis; e outras acabadas en –is que son femininas: a polis (cidade-estado da Hélade) ou a sífilis. Curiosamente as palabras formadas con “polis” adoptan a terminación –le: a acrópole, a metrópole ou a necrópole. Tódalas palabras acabadas en –is non teñen variación de número. Ex.: o lapis – os lapis.

Polo xeral son masculinas as acabadas en –ame e –ume: o friame (es: el fiambre), o pelame (es: el/la pelambre), o raizame (es: la raigambre), o vexame (es: el vejamen) etc.; o acedume (es: la acidez), o cardume (es: el cardumen), o cerrume/zarrume (es: el cerrado), o costume (es: la cumbre), o cume (es: la cumbre), o fume (es: el humo), o legume (es: la legumbre), o lume (es: la lumbre), o negrume (es: la negrura), o pesadume (es: la pesadumbre), o zume (es: el zumo) etc.

Convén non esquecer que o galego non fai o troco de xénero do artigo feminino a masculino nas palabras tónicas singulares iniciadas pola vogal A, coma o castelán: a á/ala – el ala, a águia – el águila, a alba – el alba, a anca – el anca, a auga – el agua, a alma – el alma, a arma – el arma, a arpa – el arpa, a arte – el arte, a asa – el asa, a hasta – el asta etc.

Por último, hai moitas palabras que teñen xénero diferente porque a súa terminación tamén o é, aínda que procedan do mesmo étimo: a ábsida – el ábside, a cona – el coño, a derruba – el derribo, o ensino – la enseñanza, a omoplata – el omoplato, o pesadelo – la pesadilla, o pezuño – la pezuña, o riso = a risa – la risa, o sorriso – la sonrisa, a tintura – el tinte, o valo – la valla, a vertixe – el vértigo etc.