INTRE, INSTANTE ou MOMENTO

 

É o adverbio “intre” sinónimo de “instante” e “momento”? A resposta correcta dependerá do dicionario consultado: si son palabras sinónimas ou soamente en determinados casos.

Con todo, a súa especificidade galega fai que a súa presenza, como forma distintiva, sexa moi superior ao gramaticalmente correcto en moitos textos literarios, sempre como un sinónimo pleno de “instante” e “momento”, palabras a miúdo preteridas por ser tamén propias do castelán, aínda que tamén do portugués.

Segundo o dicionario da RAG: “instante” ou “momento” son as palabras pra indicar un “espazo moi breve de tempo” (Ex.: Tardamos só un instante/momento. Cómpreme un instante/momento pra o facer), e ambas dan lugar ás locucións: “a cada instante/momento” co significado de: “de maneira frecuente”, e “nun instante/momento” co significado de: “enseguida, decontado” e sinónima da locución: “no intre”. Ex.: Consulta o reloxo a cada instante/momento. Estou contigo nun instante/momento = Estou contigo no intre. Amais, “momento” tamén pode ser sinónimo de “ocasión” e “situación”. Ex.: Aproveita cada momento (= ocasión) que pode. É un pésimo momento (= situación) pra facelo. E “momento” ten unhas locucións únicas, non intercambiábeis con “instante” nin “intre”: “de/polo momento” co significado de: “con respecto á situación actual”, e “en todo momento” co significado de: “en calquera tempo ou ocasión”. Ex.: De/Polo momento estou satisfeito. Sempre te gaba en todo momento.

Porén “intre” é definido tanto “un tempo preciso en que ocorre algo” coma “unha porción temporal breve entre dous feitos”, e dá lugar á locución: “no intre” co significado de “inmediatamente”, e sinónima de “ao momento” (Ex.: Fíxoo no intre/ao momento). Como “punto preciso no tempo” pode ter como sinónimo a “momento” pro non a “instante”, mais como “espazo temporal breve” si a ambos: momento e instante. Ex.: No intre/momento en que o viches acababa de chegar. Entre unha cousa e a outra non tiven un intre/momento/instante de acougo.

Porén ao ver a sinonimia das tres verbas no mesmo dicionario, comprobanos que “instante” e “momento” son considerados sinónimos como “espazos breves de tempo” pro “momento”, co mesmo significado, ten amais a “intre” e “retrinco” como sinónimos, mais “intre” soamente ten a “momento” como sinónimo, o mesmo que “retrinco”. Isto supón unha clara incoherencia a respecto dos sinónimos, dado que se A = B e B = C, o lóxico sería que A = C.

Sicasí, pró Gran Dicionario Xerais da Lingua, tanto “intre” coma “instante” e “momento” son sinónimos nos significados de: “Punto preciso no tempo” e “Espazo de tempo moi breve”, mais só recolle a locución “No intre” (= nese preciso momento); mentres que “instante”, tamén cos mesmos significados, recolle as locucións: “A cada instante” (= con frecuencia, de maneira continua), Nun instante (= decontado), Ao/ó instante (= sen espera ningunha) e “Por instantes” (= pouco a pouco); e “momento”, que amais inclúe outras acepcións figuradas como: “Tempo ou época determinada en que sucede algo”, “Ocasión ou circunstancia oportuna” e “Tempo presente, época actual”, recolle as locucións: “A cada momento” (= con frecuencia e de maneira repetida), “De/polo momento” (= con relación ao tempo presente), “Dun momento a outro” (= pronto, sen tardanza), “En todo momento” (= constantemente, sempre), “Non ver o momento de algo” (= deswexalo con impaciencia), Ao/ó momento” (= deseguida, decontado), “Por momentos” (= sucesiva e momentaneamente) e “Últimos/derradeiros momentos” (= os que preceden á morte).

E pra maior confusión o dicionário Estraviz recolle “intre” como sinónimo de: “ínterim” (= tempo intermedio) e “instante”, e as locucións: “Neste intre” (= neste intervalo, neste espazo de tempo), “No intre” (= entre tanto, mentres; ao momento) e “Polo intre” (= no entre tanto); “instante” como: “espazo moi curto de tempo, momento” e “ocasión”, e as locucións: “No mesmo instante” (= decontado) e “Nun instante” (= enseguida), e seguindo ao portugués tamén admite a palabra como adxectivo coas acepcións de: Inminente; insistente; urxente; e “momento” cos significados de: tempo moi breve, instante; ocasión oportuna; circunstancia, e as locucións: “A cada momento” (= frecuentemente), “Ao momento” (= inmediatamente), “De momento” (= naquela ocasión; agora), “Dun momento para outro” (= inesperadamente, en breve), “Non ter momento libre” (= estar normalmente moi ocupado), “Nun momento” (= inmediatamente) e “Ser cousa dun momento” (= ser de fácil execución; ser asunto apresurado e sen demora).

Mais é evidente que os usos casteláns de “instante” e “momento” (porción brevísima de tempo) e as súas locucións explican os usos maioritarios destas palabras no galego actual: (a) cada instante/momento, al instante/momento, de momento/por el momento, de un momento a otro, e por instantes/momentos (= decontino; dun momento pra outro), e así mesmo no uso de “intre”.

Apuntamento lusófono:

O portugués non coñece esta palabra, soamente “instante” e “momento”, cos significados de “anaco de tempo moi breve” e “ocasión”e as locucións: “a cada instante/a todo o instante” co significado de “continuamente”, e “num instante” co valor de “axiña, decontado”; e “a cada momento” (= con frecuencia), “de momento” (= nesta/naquela ocasión, agora), “de um momento para (o) outro” (= inesperadamente) e “num momento” (= inmediatamente). Mais “instante” tamén pode ser adxectivo cos significados de: inminente; urxente; insistente.