Unha linguaxe non sexista

Hai algúns meses xurdiu certa polémica, no ámbito da lingua castelá, sobre os excesos que se estaban a cometer nas recomendacións e nos usos dunha linguaxe non sexista por parte de certos colectivos ou asociacións. A verdade é que todos os argumentos ditos, tanto en pro coma en contra, son tamén perfeitamente válidos para o galego ou calquera outro idioma do mundo, atreveríame a afirmar; pois todas as linguas son o produto dunha sociedade e reflicten os costumes dela. Por iso non é nada casual que no idioma o masculino prevaleza sobre o feminino, dado que até onte mesmo a muller estivo completamente supeditada ao home –e en moitos lugares aínda o está-, e a lingua tan só mostra esta realidade social, así que cando dicimos: “Os noruegueses son altos”, incluímos tamén as norueguesas nesta afirmación; mais se dicimos: “As norueguesas son altas”, os homes noruegueses quedan excluídos sen dúbida ningunha. Por esta razón as gramáticas afirman que o masculino constitúe o “termo non marcado” da lingua, e isto é algo practicamente universal. Con todo, parecería lóxico pensar que se a sociedade muda, a lingua en coherencia debería amosar tamén esta mudanza, por isto xorden colectivos que reivindican un uso menos, ou nada, sexista, ou sexa “non marcado”, da lingua.

Cando a lexicografía ao ordenar as palabras con diferenza de xénero nos dicionarios adopta un criterio pretendidamente semántico no canto do meramente alfabético (galega/galego, alemá/alemán, má/mao, gobernador/gobernadora, español/española, xuíz/xuíza, etc.) tamén adopta un criterio ideolóxico. É o mesmo que adoptou a Xunta Eleitoral Galega nas pasadas eleicións cando decidiu pór primeiro a sinalización en español e despois en galego, lanzando unha mensaxe de ideoloxía clara: “Ambas as linguas son oficiais, pero prima o español sobre o galego”. Coido que nos dicionarios, dando primacía ao xénero masculino sobre o feminino, se envía a mensaxe de que ambas as palabras figuran con todo dereito no dicionario, pero prima o xénero masculino sobre o feminino.

Convén non esquecer que a lingua sempre estivo condicionada pola sociedade en xeral, a súa creadora, e, sobre todo, polo poder. Non é casual que para nos despedir digamos “adeus” e que usemos outras moitas frases en que a crenza cristiá ten protagonismo: se Deus quer/quixer, beizón, grazas, Deus o queira, pola virxe santísima, etc. E os prexuízos sociais están ben presentes en frases como: facer unha xudiada, traballar coma un negro, ser un mouro, ser un marica (“marica” é un hipocorístico de María, o nome máis típico da muller), etc.

Por tanto, os que defenden que a lingua non se pode manipular co gallo de que sexa “politicamente correcta” esquecen, non sei se á mantenta, que sempre estivo manipulada, primeiro polos que sabían ler e escribir, secularmente unha minoría, e logo coa creación das Academias e organismos semellantes, ditando normas ou recomendando usos sobre o estándar dun idioma, e mesmo inventando múltiplas palabras: xuíz > xuíza, doutor > doutora, beira + rúa > beirarrúa, etc.

Na verdade os usos en que se repiten as mesmas palabras con sufixos en feminino e masculino resultan cargantes, malia o seu certo suceso: as norueguesas e os noruegueses son altos; parece que a procura de formulas que abranxan os dous xéneros sería máis axeitado: os naturais/habitantes de Noruega son altos. Existen algúns substantivos que engloban o conxunto de ambos os sexos, moi úteis para estes casos: os profesores e as profesoras están reunidos > o profesorado está reunido; mais por desgraza non son moitos e polo tanto ofrecen unha solución moi restrinxida. Porén, seguindo as regras de creación de substantivos da lingua, que impide que se creen aqueles que faltan? Acaso non se fixo xa para outras necesidades como en: aparcar > aparcadoiro, aterrar > aterraxe,  cesar > cesamento, despregar > despregamento, perruca > perrucaría, xinto > xintoísta, xintoísmo, etc.

Por último, non se debe esquecer que hai algúns vocábulos que teñen a mesma forma para ambos os xéneros como: policía, artista, herexe, profesional, mártir, consorte, bebé, hóspede, acompañante, soldado (pois “soldada” é outra cousa moi diferente), espía, cómplice, refén, etc.; e algúns foron perdendo o seu xénero particular para abranxer ambos os xéneros, como “poeta”, que xa practicamente se emprega tanto para homes coma para mulleres, polo que a creación “poetisa” é unha palabra en claro abandono; ou como “personaxe”, que se tende a usar como masculino cando se refere a un home e como feminino cando a unha muller. El non sería factíbel que sucedese tamén con outros termos, que moi ben poderían compartir a mesma forma nos xéneros? É interesante recordar como o galego atlántico ou occidental usa a mesma forma para ambos os xéneros nas palabras rematadas en –án: a/o cidadán, a/o irmán, a/o artesán, a/o tecelán, a/o aldeán, etc.; mais este modelo, o demograficamente maioritario, non se seguiu para o estándar porque se afastaba do modelo castelán, e do portugués, polo que os reintegracionistas non deron un chío.

Até que punto era necesario crear formas diferentes para o feminino no canto de facer unha ampliación semántica para incluír tamén este xénero: a alcaldesa – a alcalde, a xuíza – a xuíz, a consulesa – a cónsul, a xastra – a xastre, a presidenta – a presidente, a mestra – a mestre, a clienta – a cliente, etc. Nesta creación de xénero feminino hai auténticas incoherencias como ter “elefanta” pero non “hipopótama”, “antílopa”, “rinoceronta”, e nin moito menos “xirafo”, “hieno”, “cebro” ou “águio”; curiosamente invéntase unha “tigresa” pero non unha “leoparda”, unha “lincesa”, unha “xaguaresa” nin, moito menos, un “pantero” –o caso de león/leoa é totalmente diferente pois ambos os sexos son doadamente diferenciábeis a simple vista-. E todo canto se fixo foi por simple mimetismo do modelo castelán, soamente baste comprobar como coinciden palabra por palabra as solucións en ambas as linguas; aínda que o galego ben puido seguir outra vía, perfeitamente coherente e, sobre todo, propia.