jueves, 5 de enero de 2012

Reintegracionismo contra isolacionismo 1

Na verdade que unha análise, minimamente rigorosa e desideolóxica, das dúas propostas normativas en vigor hoxe en día para a nosa lingua, ben é certo que tendo unha delas moitísimos máis meios ca a outra, demostra as carencias, e mesmo as incongruencias, de dúas normativas ortográficas adoptadas doutros idiomas, e por tanto pensadas para eses idiomas, no canto de adaptadas, que sen dúbida fora máis correcto.
Principiemos coas fallas das dúas normativas en relación coa acentuación, primeiro na normativa oficial, tamén coñecida como “isolacionista”, aínda que non sei por que, pois vincula fortemente o galego co español.
Dado que o castelán conta con tan só cinco fonemas vocálicos non precisa sinalar mediante acentos diferentes aberturas, mais naquelas linguas en que isto si cómpre por teren máis fonemas vocálicos, recórrese aos acentos para indicar estas diferenzas fonolóxicas. Así o francés as indica mediante tres tipos de acentos: fidélité, étoile, périr; père, très, mécène; être, fête, île, tôt, goût; e no caso das vogais nasais, acompañándoas de consoantes nasais: oraison (pronunciado: OrE’SÕ), accent (ak’sã), vent (vã), lundi (lŒ’di – con vogal nasal na primeira sílaba), champignon (xãpi’ñÕ). O picardo e mais o valón usan tamén estes tres acentos, aínda que o último engade unha vogal propia: Å (å, pår, Årdenes). O franco-provenzal ou arpitán tamén usa os tres acentos: sièclo, vèrsion, mémo, réce, môrt, jornâ. Algo parecido ocorre no portugués: céu, ténue, avó; mercê, português, avô, pôr; maçã, lã, órfão; também (tãm’bãj), setim (se’tî), lenço (‘lêsu), onça (‘Õsa). O catalán usa dous, o agudo e o grave: congrés, església, impressió; ermità, ciència, crònica. O mesmo ca o occitano: sénher, aquí, perqué, gròs, vièlh, castèl, pòrt. E o friulano tamén usa dous: o grave e o circunflexo. O romanés usa mesmo un “A” con circunflexo para arriba, e un  e un Î para indicar fonemas vocálicos descoñecidos nas nosas linguas ocidentais. Soamente o asturiano e o aragonés usan o mesmo sistema de acentuación do castelán, indicando unicamente a tonicidade da vogal, dado que comparten con el un sistema de só cinco fonemas vocálicos. Mentres que o italiano, de xeito radical entre as linguas romances, prescinde case de todo da acentuación tanto para a tonicidade coma para a distinción de fonemas e só usa os acentos grave e agudo nas palabras oxítonas para indicar a súa abertura: caffè, però, giovedì, verità, perché, né; pero non nas paroxítonas nin proparoxítonas. Así mesmo fai o sardo, seguindo o exemplo da ortografía italiana, que só usa o acento grave para indicar a tonicidade nas palabras oxítonas e proparaoxítonas e non indica a abertura das súas vogais medias. Este esquema, con variacións, tamén se usa noutras linguas italianas coma o siciliano (con dous acentos: grave e circunflexo), o véneto (acentos grave e agudo), o corso (co acento grave) e mesmo o helvético romanche unificado (co acento grave), mais as linguas italianas setentrionais adoitan usaren máis, representando ao mesmo tempo tonicidade e abertura, é o caso do piemontés (acentos grave, agudo e diérese), o xenovés (acentos grave, agudo, circunflexo e diérese) e o lombardo (acentos grave, agudo e diérese), inclusive o napolitano usa tres: garve, agudo e circunflexo.
Como se comproba, a maioría das linguas romances usan varios acentos para indicar a diversidade vocálica que teñen. Daquela qué lóxica que determina que o galego, con sete vogais fonolóxicas, poida indicar a tonicidade da palabra pero non a abertura das súas vogais medias, por mor de adoptar o sistema ortográfico do español? As mudanzas a respecto deste son escasas, apenas que os ditongos decrecentes finais non se acentúan dado que maioritariamente forman parte de palabras oxítonas (animais, bocoi, andei, estudou, …), e a explicación oficial é a simplicidade da regra para facilitar a memorización e un uso mínimo de acentos gráficos para facilitar a escrita. Mais aplicando esta lóxica non se entende que se en galego a maioría das palabras rematadas en –N(s) son oxítonas, sería lóxico que esta consoante seguise a mesma regra de acentuación das outras consoantes finais habituais en galego (L, R e Z), e por tanto acentuar só as palabras paroxítonas acabadas en –N (cánon, dólmen, árgon, néon, cólon, soubéron, quéren, ouvíran, etc.); e se en galego as vogais I (-is, -in, -ins) e U (-us, -un, -uns) en final de palabra son sempre oxítonas agás nalgúns escasos estranxeirismos (táxi, oásis, mítin, penálti, zómbi, etc.) deberíase seguir a mesma regra das consoantes (partin, ningun, comuns, cadris, latin, calacu, vermu, xampu, obus, tabu, etc.).
O reintegracionismo neste senso dá solucións moito máis elaboradas, co uso dos acentos grave, agudo e circunflexo, axudando a que o leitor saiba pronunciar en moitos casos a vogal media. Aínda que o acento grave só se usa na contracción da preposición a co artigo feminino (à) e contraccións da fala popular coma: prò, pràs, àquela (a + aquela), àqueloutro; e o circunflexo soamente sobre as vogais medias fechadas E e O cando a tonicidade recae nelas para sinalar a súa pronuncia: tendência, fôssemos, fêmea, ciência, brônquio, etc.
Porén algunhas solucións poden parecer complexas de asumir como a acentuación dos ditongos decrecentes finais (chapéu, véu, céu, espanhóis, anéis) ou non (deus, eu, judeu, cantei, fatais, pai, amendoim); acentuación de: miúdo, juízes, saúdo, cair, etc., pero non de: baiuca, juiz, moinho, ainda, rainha, etc.; acentuación de palabras monosilábicas: pá, nó, rá, já, lá, três, rês, crê, lê, etc., ou non: ar, vez, bem, cam, vam, som, tom, bom, etc.; ou considera que non se acentúen as palabras oxítonas acabadas en –om (-ons), -i / -im (-is / -ins) e –u / -um (-us / -uns): acçom, alguns, anis, tabu, etc., pero si as acabadas en -am (-ans) e –em (-ens): furacáns, capitám, ninguém, também, etc. Esquecendo que as regras de acentuación deben ser o máis sinxelas posíbeis, sobre todo nunha lingua que compite co castelán por atraer usuarios.

8 comentarios:

  1. Un truco: Podes tomar a maioría dos símbolos fonémicos da Wikipedia, o cal fará que queden mellor.

    ResponderEliminar
  2. O isolacionismo usa um sistema de acentuação alheio, inadequado para a nossa língua por ter características que não existem em castelhano, como o grau de apertura das vogais ou a nassalidade. Porém, introduz acentos gráficos redundantes para uma língua onde não existem ditongos crescentes (exceto dialetalmente nos grupos GUA e QUA), polo que MA-RI-A, TU-A, RI-O, etc sempre são hiatos, e não se precisa a acentuação para diferenciá-los dos ditontos IA, UA, IO, etc.

    ResponderEliminar
  3. Olá,
    1- O artigo parte duma postura isolacionista, pois fala em "Galego" e "Português" como 2 massas diferentes. O reintegracionismo parte da UNIDADE DA LÍNGUA. Com esta conceção, debater sobre ter ou não ter uma ortografia diferenciada e diferencialista para a Galiza faz o mesmo sentido que manter esse debate na Andaluzia ou num estado mexicano, para a hispanofonia, ou no Canadá anglófono ou num estado dos EUA para o inglês. Se és reintegracionista em castelhano ou inglês, porque não o és em Galego ou português da Galiza? (não digo tu, autor/a, é uma pergunta retórica).

    2) Depois de 31 anos pensar que a ortografia foi, é, e será uma questão "linguística" é andar pelo ABC da nossa questione della lingua, julgo.

    Aconselho-te (autor/a) esta leitura: "Gerra de grafias, conflito de elites"
    http://www.imperdivel.net/atraves-editora/307-guerra-de-grafias-conflito-de-elites.html

    ResponderEliminar
  4. O artigo é muito interessante, não obstante, há questões ou «soluções complexas» que o autor do artigo parece desconhecer, polo que gostaria tirar um bocadinho de luz sobre o assunto:

    1º) A grosso modo, as regras de acentuação do galego-português fundamentam-se na economia de acentos gráficos, é dizer, pôr os menos possíveis. Dado que o 90% das palavras são paroxítonas (também chamadas graves), essas não se vão acentuar, sim as proparoxítonas sempre(também chamadas esdrúxulas) e as oxítonas (também chamadas agudas) às vezes. Dado que quase a totalidade das palavras com vogal I ou U na última sílaba são oxítonas, essas não se acentuam. Por isso as proparoxítonas levam sempre acento (ê-xo-do, lâm-pa-da, á-ca-ro, his-tó-ri-a,...) e não o levam oxítonas em I ou U (Je-sus, ta-bu, Pa-ris, del-fim,...) embora é precisso acentuar as paroxítonas com sílaba final em I ou U (tá-xi, lá-pis, ví-rus, ál-bum,...).

    2º) A acentuação dos ditongos diferencia os ditongos abertos dos fechados, assim lema acento dói (OI aberto) mas não foi(OI fechado), ou céu (EU aberto) mas não meu (EU fechado). O acento gráfico só se coloca quando essa sílaba é tónica e por regras de acentuação gerais deveria levá-lo. Amendoim não é um ditongo (A-MEN-DO-IM), e esse IM não leva acento como expliquei no ponto anterior.

    3º) Em galego-português sim existem os ditongos decrescentes, polo que cumpre diferenciá-los dos hiatos como em castelhano. Assim diferenciamos «país» (PA-IS, hiato, 2 sílabas) de «pais» (PAIS, ditongo, 1 sílaba), ou saúde (SA-U-DE) de sauna (SAU-NA). Mas não sempre, só quando é necessário porque poderia existir ditongo ou hiato (SA-Ú-DE ou SAU-DE, embora não exista essa palavra sim existe a pronunciação), mas não quando o ditongo é impossível (ainda, moinho,rainha). Repara que em ainda é um I tónico e nasalizado, em rainha um I seguido de N palatalizado, por fenómenos fonéticos é impossível que esse I puder ser a semivogal /j/. Isso sim é complexo de explicar, mas facílimo de compreender: experimenta a tentar pronunciar isso como ditongos.

    4º) Em galego-português os monossílabos podem ser ser átonos ou tônicos. Isso tem a ver com a prosódia, pois os átonos tendem a amalgamar-se na fala como outras palavras, por enquando os tônicos são «palavras autónomas» foneticamente. Os monosílabos átonos são pronunciados tão fracamente na frase que a sua intensidade equivale à de uma sílaba átona. Por isso, não tem autonomia fonética e jamais leva acento gráfico. Os tônicos equivalem a uma sílab tónica.

    Acentuam-se os monossílabos tônicos terminados em:

    a) A ou AS: Pá, pás, Brás, já, lá, má, más,...
    b) E ou ES: Pé, pés, crê, crês, dê, dês, vês, mês,...
    c) O ou OS: Pó, pós, nó, nós, cós, só, sós, dó, pôs,..

    Portanto não se acentuam mim, si, sil, sim, cu, luz, pus,..

    Com os tempos verbais existe a acentuação para diferenciar pessoa (ela tem, elas têm, ela vem, elas vêm)

    Todos os reintegracionistas vimos do isolacionismo, e conhecemos as duas ortografias. O sistema de acentuação é simplíssimo no reintegracionismo, o primeiro benefício que salta à vista, uma simplificação brutal do que no isolacionismo é «un cristo». Pode ser preciso algum esforço para a aprendizagem do uso do SS/S, do Ç/Z, o hífem, etc, mas o sistema de acentuação é um grandíssimo alívio, uma cousa simplíssima e doadíssima de apreender.

    Informa-te dos critérios, há centos manuais e prontuários no mercado e em linha na rede. Por desinformação estás considerando cousas complexas as cousas muito simples.

    Survival Kit da AGLP:
    http://www.netvibes.com/academia-galega-da-lingua-portuguesa#Survival_Kit

    Portulano de Recursos da AGLP:
    http://www.netvibes.com/portulano#Portulano_de_Recursos

    ResponderEliminar
  5. A incoerência do modelo ortográfico isolacionista fica fora de qualquer dúvida. A sua aparente simplificação não é mais do que uma secundarização a respeito da ortografia espanhola. Contudo, a proposta lusista apresenta dificuldades muito importantes, devido à sua grande complexidade e ao facto de ser uma ortografia adaptada a um sistema oral alhéio ao vernacular galego-espanhol. Por isso, a proposta lusista de instaurar o modelo do padrão ortográfico português apresenta muito grandes dificuldades. E para além dessas dificuldades “logísticas“ ou de aprendizado, não existe vontade política a tal respeito.



    De todos os jeitos, o grande problema não é a ortografia, mas o modelo de língua em geral: a sintaxe, a fraseologia, a semántica, mesmo a morfologia. Os lusistas pretendem fazer passar o português (ou o seu portunhol) por galego, obviando a criação duma norma específica do português galego. Isso é um erro de percepção enorme, que só pode se explicado em termos da radicalização fundamentalista ideológica dos lusistas. O galego ser ou não português é algo que tem de ser demonstrado na prática, não basta com a teoria. E a única maneira que o galego tem de ser português, na prática, é considerando o português como uma língua polinómica, com várias normas (a portuguesa, a brasileira e a galega), e mesmo subnormas (a angolana, a mozambicana, etc). E trabalhando para a criação dessa norma. Eu, por exemplo, cada vez que escrevo em galego empregando a norma portuguesa, como neste comentário, estou trabalhando nesse senso. Os lusistas porém, evitam uma série de elementos galegos, substituindo-os por outros próprios do galego-português de Portugal ou do Brasil. Aí é que estão a fazer o “harakiri“.

    ResponderEliminar
  6. Vexo que todos os que cuestionan o artigo fano desde a ortografía portuguesa, porque ningún pode demostrar que estea a usar unha ortografía galega, pensada para o galego. Que sentido ten usar grafemas que indican a nasalidade nunha lingua que non ten nasalidade. Claro que cando un pensa que o galego é un mero dialecto portugués a cousa muda, de feito algún fixo a comparación co andaluz ou co mexicano, obviando que o galego descende directamente do latín mentres que estes o fan do castelán, un pequeniño dado histórico pasado por alto.
    Polo demais, o texto deixa ben claro, ou iso coidaba, que non me compracen ningunha das dúas normativas ortográficas porque están pensadas para falas alleas, sen entrar en si son ou non o mesmo idioma; algo que a Romanística resolveu hai tempo.
    Seguirei demostrándoo nun próximo artigo.

    ResponderEliminar
  7. Se o senhor tivesse cortesia de ler o comentário que eu deixei acima haveria-decatar-se de que eu critiquei ambas as duas ortografias. Do mesmo jeito que o senhor critica as fraquezas da ortografia galego-espanhola, usando essa mesma ortografia, eu critico a portuguesa, mas empregando-a. Em qualquer caso, dado que galego-espanhol e galego-português são concepções irreconciliáveis, e reconhecendo que nenhuma delas vai desparecer, o que eu proponho é criar a norma galega específica do português (com sintaxe, léxico, semántica e fraseologia especificamente galegos, e mesmo algo de morfologia), e ao mesmo tempo reformar a do galego-espanhol, para fazer dele algo menos espanhol e mais galego. A respeito da ortografia, eu aponto algumas linhas para essa reforma do galego-espanhol. Agardo com grande curiosidade a proposta do senhor, para ver se aponta ou não na mesma direção da minha:

    http://ogalegodeseu.blogspot.com/2011/02/as-primeiras-reformas-ortograficas.html

    ResponderEliminar
  8. Pido escusas a Galegomundo dado que de certo el tamén entende que o simple uso da normativa portuguesa sen unha previa e lóxica adaptación non é moi axeitada, e ademais incide nun dos máis penosos pecados lusistas: a renuncia a toda peculiaridade galega. Se algo galego non existe na norma portuguesa é un dialectalismo, mais se ocorre ao envés entón é unha deficiencia galega.
    Visitarei o seu blogue para coñecer as súas propostas.
    Benzón.

    ResponderEliminar