miércoles, 30 de noviembre de 2011

Palabras esmorecentes

Que está a pasar con todo ese vocabulario que aos poucos vai esmorecendo, porque xa ninguén usa?, e cuxo único delito é non coincidir co castelán, ou inclusive co portugués no caso dos reintegracionistas. Refírome a palabras como: alcouve (pebideiro), allur (noutro lugar), boedo (chagorza), degresa (fenda), esgalichado (fraco), fecheiro (mesto), gorgozo (pescozo da botella), laimo (bo sabor), melandro (teixugo), pichoca (poza grande), támara (ribazo), a vagabán (de par en par) ou xena (cabra). A súa desaparición só pode empobrecer o galego, ao lle tirar unha parte substancial da súa personalidade.

Así o noso léxico vai minguando a fume de carozo, e os nosos escritores –con notábeis excepcións- cada vez botan máis man do alleo, sexa o castelán, maioritariamente e por desgraza, ou o portugués, en menor medida e con máis acerto –ao meu ver-, cando queren fuxir do vocabulario máis común. Que gran diferenza canto a riqueza vocabular entre os máis recoñecidos escritores do s.XX e os actuais en xeral. Mesmo un escritor como Otero Pedrayo non se pode ler cabalmente sen a axuda dun dicionario, e iso que a distancia temporal non chega ao século. Por se alguén o dubida, velaquí un exemplo, o inicio do romance “O mesón dos ermos”:

“O mozo remexía na herba da camariña como unha cobra nos fieitos muchos. Misturábase o fume da lareira ulente a carrouchas e garamatada de carballizos co quente do corpo san e rexo enfatelado en esgrevias estopas e vello pardomonte.”

Cantos non teñen de procurar no dicionario algunha destas palabras: camariña = alcobiña situada preto da cociña; fieito = fento, felgo; mucho = mirrado, mucio, murcho; carroucha = breixo, uz; garamatada = garabullada; carballizo = carballo albar; enfatelar = vestido; esgrevio = egrexio (no galego da época); pardomonte = tipo de tea basta e forte usada antano?

Tampouco deixa de ser sintomático desta pobreza léxica que nos vai asolagando que entre os sinónimos prevalezan os que se parecen ou coinciden co castelán: cadrelo – trenza, golfiño / arroaz – delfín, bágoa / bagulla – lágrima, van – cintura, beizos – labios, parrulo – pato, pita – galiña, augamar – medusa, perfeba – pestana, espulla – verruga, pexego – melocotón, etc. Coma se o “idioma común” debese ser o padrón dun vocabulario correcto ou de categoría.

Na realidade, algúns destes sinónimos non son máis que “empréstimos de luxo” -é dicir, os que chegan para denominar o que xa ten denominación nunha lingua-, aínda que camuflados como palabras plenamente galegas. Con todo, este non é un problema estritamente galego e dáse en todas as linguas, sempre que haxa outra con máis prestixio por riba. Así no mesmísimo español a palabra “pantalón/pantalones” foi un empréstimo de luxo que chegou do francés (pantalon) para substituír as “calzas”, que aínda conserva o portugués (calças), e pasar logo á nosa lingua (pantalón/pantalóns) e ao catalán (pantaló/pantalons). E agora que a lingua de prestixio pasou do francés ao inglés, é esta a fornecedora: o “tiburón blanco” é un calco do “white shark” que fixo case desaparecer a anterior denominación deste peixe tan popular: jaquetón, e logo pasou ao noso idioma: tiburón branco, quenlla branca; ou hobby por pasatiempo ou afición; parking por estacionamiento ou aparcamiento; monitor por pantalla; póster por cartel; stop (no sinal de tráfico) por alto; estrés por tensión; etc.

Mais para a nosa desgraza, a comparación non se mantén moito tempo, pois mentres que no galego son lexión no castelán son moitos menos e, ademais, dadas as diferentes formas das dúas linguas, non pasan tan inadvertidos coma os que se introducen no galego por mor do castelán. E por riba este ten unha academia que se preocupa por “limpiar, fijar y dar esplendor” e nós outra que se ocupa de amañar as goteiras.

4 comentarios:

  1. Desde o ENDL de Navia de Suarna queremos modestamente contribuír á revitalización do extraordinario léxico da montaña lucense a través deste grupo no facebook PALABRAS DE NOSO http://www.facebook.com/group.php?gid=117035061642556&v=wall

    ResponderEliminar
  2. Todas as linguas têm palavras esmorecentes que ninguém usa. Isto é um fenómeno universal e constante. Basta consultar qualquer dicionário duma língua qualquer que conheçamos bem para verificar este facto. A questão que nos deveriamos colocar agora é: por que nos parece que um fenômeno tão universal como este seja pernicioso para o galego? E por que ele não se põe em questão no castelám, ou no português?



    Para mim a resposta é clara: porque estas línguas estão claramente “delimitadas“, enquanto que o galego é ora castelám (sobre todo nos mais dos traços da oralidade), ora português. E consequentemente, para se individualizar de cara a elas, o léxico parece ser o caminho mais doado.



    Porém, esse diferencialismo não adianta nada, primeiro, porque cumpre profundar muito no conhecimento da língua (algo que só um seitor mínimo, mesmo marginal, da população faz) para o ativar, e segundo, porque esse diferencialismo tem pouca “rendabilidade“, ao recuperar verbas que pertencem a âmbitos antigos (o agro, o artesanato, etc) ou a segundas e terceiras conotações de palavras de uso diário.



    Ou seja, essa recuperação está bem para a literatura galega, mas uma língua é muito mais do que quaisquer escritos literário, ou não?

    ResponderEliminar
  3. De resto, há escritores galegos contemporâneos que sim procuram esse diferencialismo lexical, mas na realidade o seu modelo de língua é o de “galenhol“, ou dialeto espanhol: aceitam como próprio a enxurrada de castelanismos (lexicais, semánticos, morfo-sintáticos, fraseológicos) que veio moldando o vernacular castrapo, e o veiculam sempre com a língua que melhor conhecem no fundo do seu espírito (a castelã). Daí o precisarem de enfiar essas verbas galegas marginais, caso contrário nem se poderia negar que o seu galego é uma versão noroccidental do castelám.



    Mas todo esse léxico secundário e diferencialista não lhes serve para nada quando têm de passar do escrito ao oral: basta ouvir falar um Manolo Rivas ou um Xoán Abeleira. O seu galego é um castelám disfarçado de galego.



    Uma língua é MUITO MAIS QUE PALAVRAS.

    ResponderEliminar
  4. A marxinalidade de certo léxico galego é natural, é dicir, produto da evolución do propio galego, ou é imposta, ou sexa, o resultado da intromisión asoballadora do castelán e a consecuente marxinación de todo vocabulario que non siga os parámetros da lingua referencial, tanto no léxico coma na morfosintaxe ou na fonética? Canto do galego actual é evolución e canto é imposición? Por que as palabras iguais ou semellantes ás do español triunfaron en moita maior medida ca as diferentes? Coido que a resposta é moi obvia.

    ResponderEliminar